(: اطلاعات عمومی :)

روستای کوه زر در استان خوزستان و در 15 کیلومتری شرق شهرستان شوشتر قرار دارد این روستا از طرف شمال به روستای دشت بزرگ و از جنوب به ماهور ، از شرق به محوطه تاریخی شیوندی و از طرف غرب به تنگ عقیلی و رودخانه کارون محدود است.روستای كوه زر یكی از روستاهای بسیارزیبا در مسیر شوشتر به عقیلی می باشد كه در پیرامون خود جاذبه های تاریخی و چشم اندازهای بسیار زیبائی دارد. جاذبه هایی نظیر بند چرخاب گرد، سایت تاریخی چرخاب گرد ، چشمه یوز ، اشكفت اناری وگوردخمه های داراچیتی و…كه هركدام به نوبه خود از اهمیت فراوانی برخوردارند . این روستای كوچك از 3 محله تشكیل شده است . از نكات مهم این روستا فرم معماری آن می باشد كه بسیار شبیه خانه های قدیم شوشتر است . در بعضی از خانه ها ی این روستا شوادان وجود دارد كه در كمتر روستایی این معماری ارزشمند مشاهده می شود كه این خود گواهی بر پیشینه این روستا می باشد .

اینجا بخش مرکزی پیان در شهرستان ایذه واقع در استان خوزستان است. مردم این منطقه عموما از قوم بختیاری هستند و با گویش مشترک لری. اینجا قایق ها مدام در حال رفت و آمدند ودر ایام تعطیل این رفت وآمدها چند برابر میشود. شاید برای کسی که اولین بار است به این منطقه سفر می کند و برای اولین بار است ،این پرسش پیش آید که این همه مسافر در این منطقه دورافتاده و زیبا به کجا می روند. ساده ترین راه دسترسی به روستا عبور از در یاچه است .دریاچه ای که از قدیم الایام وجود داشته اما احداث سد شهید عباس پور در این حوالی باعث گسترش آن گردیده و روستا را به شبه جزیره ای زیبا تبدیل کرده است. برای رسیدن به روستا راه دیگری هم هست راهی سنگ لاخ و پر نشیب که ساعت ها رانندگی در جاده ای کوهستانی را می خواهد . مسافران برای رسیدن باید به قایق هایی سوار شوند که اغلب مالکان آن مردم محلی هستند.هر قایق در حال رفت و آمد معمولا 60 الی 65 دفعه در مسیر دریاچه رفت و آمد میکند. در بین روستاهای منطقه پیان شهرستان ایذه روستای کارتا بیشترین حجم مسافر و گردشگر را دارد. اصلی ترین شغل مردمان این روستا دامداری و دامپروری است که شغل نیاکان مردمان این روستا است. جنگل های کم تراکم بلوط در ایران فقط در کوهستان زاگرس دیده می شود آن هم بخش هایی از زاگرس ،در زاگرس مرکزی و جنوبی. وسعت این جنگل ها و چمن های حاشیه آن تصویری منحصر به فرد به این منطقه بخشیده – منطقه ای بکر با طبیعتی دست نخورده و بسیار زیبا و خالص در بهار. روستای کارتا ،روستایی کوچک با 170 خانوار است وحدود 900 نفر جمعیت .عموم مردم روستا از سادات موسوی هستند و بسیاری از آنها با هم خویشاوندند. خانه ها عموما از سنگ و گل ساخته می شوند بسیار ساده و ابتدایی . بنا کردن یک خانه شاید بک یا دو روز طول می کشد .در میان خانه های سنگ چین روستایی دو گنبد به چشم می خورد بنایی که معماری ساده اش با سایر بناها ی ده متفاوت است . اینجا بقعه امامزاده ابراهیم مرتضی ابن عبدالله و فرزندان ایشان امامزاده شرف الدین است که در این روستا وجود دارد و اهالی این روستا بسیار معتقد هستند به سلطان ابراهیم و نقل هایی بسیار از زبانشان می توان شنید.

روستای ماماتین روستای گردشگری است که در 36 کیلومتری شمال شرق رامهرمز قرار گرفته است. مهندسین انگلیسی که دنبال کشف نفت بودند در این روستا شروع به احداث حوض آتشنشانی , کارگاه ،میادین ورزشی , اطاق کنفرانس، ،برج دیده بانی و ساختمن نمایی برای استراحت خود و دیگر کارشناسان ساختند. ساختار هندی ساختمان سازی مهندسان که از مصالح گچ کوره و سنگ بوده با ساختمان سازی بومیان منطقه تفاوت زیادی داشت ,طوری که سقف بام خانه‌ها بطور قوسی و با لوله‌های قطور نفت می‌باشد که هنوز مردم منطقه از این ساختمان‌ها استفاده می‌کنند. نخستین چاه اکتشافی نفت خاورمیانه توسط انگلیسی‌ها در ناحیه ماماتی حفر گردید که عملیات آن متوقف شد. در این روستا چند حلقه چاه نفت پلمب شده و حوض جهت ذخیره آب وجود دارد. روستای ماماتین مجموعه ای از آثار و بناها و ابزار باقی مانده از انگلیسی‌ها در دوره اکتشاف نفت است. این روستا شامل خانه,کلیسا، اصطبل، سایت اداری و … است که برخی نیمه مخروب و برخی با تغییر فضای درونی به محل سکونت روستاییان محلی تبدیل شده است. این روستا دارای جاذبه هایی مثل تشکوه و چشمه‌های قیر می‌باشد.

آنچه امروز به عنوان آسیاب های آبی شناخته می شود ، مجموعه ای از سازه های آبی است که در گذشته به عنوان بند و آسیاب استفاده می شده است. این مجموعه در ارتباط با جریان دایمی رود دز و همزمان با شکل گیری هسته ساسانی شهر در بستر رودخانه ساخته شده و در دوره های بعدی توسعه شهر، به فراخور نیاز ساکنین جدید شهر ، توسعه یافته اند.
پیشینه تاریخی آسیاب های آبی در ارتباط با سازه پل قدیم دزفول بوده که به دوره ی ساسانیان بر می گردد ولی عمده آثار موجود از آسیاب ها که در سه بخش از رودخانه موجود می باشند به دوره های تاریخی صفویه و قاجاریه بر می گردد. این سازه ها از مصالحی چون قلوه سنگ رودخانه ای ، آجر و با ملات ساروج ساخته شده اند . فرم معماری آسیاب ها برگرفته از سبک معماری بومی این شهرستان بوده و به صورت یک مجموعه بهم پیوسته ساخته شده و بهم مرتبط می باشند. در فصولی که میزان حجم آب کم می شده برای بالا آمدن سطح آب و همچنین انحراف آب به سمت آسیاب ها از سبدهای حصیری که درون آنها از سنگ پر می شده و بر روی هم قرار می گرفته است که مجموعاً تشکیل یک بند انحرافی را می داده و به اصطلاح محلی به آن چوسَله گفته می شد استفاده می شده است . همچنین آسیابها دارای مالکیت خصوصی بوده اند که به آسیابان به اصطلاح محلی لُوینه گفته می شد . تعداد آسیابها در دوره ی صفویه حدود 50 تا 60 عدد می شد که بخشی از آنها در اثر سیلابهای فصلی تخریب گردیده است. به دلیل ارزش این سازه های آبی، در سال های اخیر تلاش هایی توسط شهرداری دزفول و همراهی میراث فرهنگی در جهت بازسازی و احیای آنها تحت عنوان موزه آب دزفول صورت گرفته است.
آسیاب های آبی دزفول به شماره 3984 در ردیف آثار ملی به ثبت رسیده است.بازمانده این آسیاب ها در سه قسمت از رود دز وجود دارند، بخش اول در بالادست در پارک ساحلی دز، بخش دوم در کنار پل جدید دزفول و بخش سوم در کنار پل تاریخی دزفول قرار دارند.
منابع :
اداره میراث فرهنگی دزفول – کارشناسان : آقایان پورنوروز و چناری
تحقیقات آقای دکتر پورموسی
مستند همسایگان آب شبکه خوزستان
سازمان نوسازی و بهسازی دزفول
عکس : محمد آذرکیش

بازار قديم دزفول در مرکز شهر دزفول قرار دارد و از چهار راسته موازى به نامهاى بزازان، آهنگران، خرده فروشان خرازان تشكيل می شده است كه هم اكنون از چهار راسته فوق راسته آهنگران و بزازان فعال بوده و دو راسته ديگر را انواع مشاغل تشكيل مىدهد. در این بازار انواع صنايع دستى از قبيل خراطى (شامل ساخت شمعدانى و قليان و…) كپو و كرتله بافى , گليم بافى عبابافى ، سجاده بافى ، نمدمالى و سایر صنایع دستی دزفول عرضه مىشود. در ميان اين بازاركاروانسراى زيبايى موسوم به كاروانسراى بازار خودنمايى مىكند كه حال و هواى داد و ستد در گذشته هاى دور را تداعى مىكند. بازار قديم دزفول به عنوان يكي از مراكز اصلي تجاري شهر فعال است که با توجه به استقرار آن در بافت تاریخی شهر و وجود مشاغل و مغازه هاي قديمي و فروش برخي صنايع دستي دزفول در بازار، سبب استقبال ويژه گردشگران از اين بازار می شود. قدیمی ترین بنایی که در این بازار وجود دارد بقعه شیخ اسماعیل قصری است که قدمت آن به قرن ششم هجری قمری می رسد. ورودی های آجری بازار و کف پوش های آن که به تازگی به سبک سنتی احیا شده اند ، فضای دلنشینی را در بازدید از بازار قدیم به وجود آورده است.

منابع:اداره میراث فرهنگی دزفول
تحقیقات حضوری
عکس : محمد آذرکیش

حمام شاه رکن الدین دزفول یکی از بناهای تاریخی دوره صفوی می باشد و در مرکز محله ای با همین نام و در میان مجموعه ای فرهنگی – تاریخی شامل مسجد، مدرسه علمیه و بقعه شاهرکن الدین، واقع است. این حمام همچون دیگر حمام های عمومی عهد قدیم شامل سربینه، میان در، گرمخانه ، آتشدان و … می باشد. آب حمام از چاه موجود در بقعه شاهرکن الدین تأمین می گردیده و در حوض هایی که در پشت بام حمام واقع است، ذخیره می شده. سربینه حمام به شکل هشت صلعی می باشد و شامل ایوان هایی است که در محل رختکن بوده و حوض هشت ضلغی زیبایی در مرکز آن قرار دارد.
گرمایش گرمخانه توسط یک آتشدان در زیر زمین جای دارد و به وسیله ی کانال هایی که گرما را هدایت می کند تأمین می شده است.
نمای کلیه قسمت های این بنا آجری بوده و در پوشش ها از طاق و گنبدهای رفیع و زیبا استفاده گردیده است.
این بنا در سال های اخیر توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت گردیده است و در حال حاضر به عنوان کتابخانه عمومی مورد بهره برداری قرار گرفته است و به عنوان یکی از جاذبه های ارزشمند تاریخی شهر دزفول محسوب می شود و به شماره 8379 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
اداره میراث فرهنگی شهرستان دزفول
عکس 1 : محمد آذرکیش
عکس 2 : اداره میراث فرهنگی دزفول

قلعه امير بهمن خان صمصام در 23 كيلومتري شهر دزفول و درنزدیکی روستاي علي شلگهي قرار دارد . در گذشته متعلق به شخصي به نام امير بهمن خان صمصام بوده است. اطراف اين قلعه در گذشته باغي بوده و نيز در پشت قلعه باند فرود هواپيماي شخصي صمصام خان بوده است. بناي آن در دو طبقه ، آجري و برگرفته از نقوش معماري ايراني و به خصوص آجركاري دزفول است. به كارگيري زيباي فريز، نيم ستون ها (كرتله) ، طاق هاي رومي و سه بخشي جلوه اي ويژه به اين قلعه داده است. در حال حاضر اطراف این قلعه ی زیبا را مزارع کشاورزی احاطه کرده است.
این اثر به دلیل ارزش های معماری و هویت تاریخی خود به شماره 29169 در ردیف آثار ملی به ثبت رسیده است.
منابع:
تحقیقات از افراد محلی مطلع و کارشناسان میراث فرهنگی
عکس : محمد آذرکیش

شهر دزفول میزبان تنوع های طبیعی مختلفی است. در جنوب این شهرستان جنگل های زیبای دز با غنای زیست محیطی بساری واقع شده اند . منطقه حفاظت شده دز شامل پناهگاه و منطقه حفاظت شده دز مي باشد . ارتفاع منطقه دز متغير و بين 40تا80 متر از سطح دريا می باشد و در دو سوي رودخانه دز به صورت دو نوار سبزرنگ قرار دارد. پوشش غالب منطقه را درختان پده تشكيل مي دهند كه به دليل قدرت رويش دوگانه و سريع الرشد بودن هم داراي ارزش اقتصادي و هم از نظر زيستي گونه اي مناسب است. از ساير درختان و درختچه هاي اين منطقه مي توان به سريم، گز، تمشك، كهور و … اشاره كرد.از آبزيان اين منطقه مي توان از ماهي هاي صبور، شلج، شيربت، شبوط، سرخه،حمري و … نام برد. این منطقه زیستگاه جانوران مختلفی از جمله مارها، سوسمارها، لاكپشتها ، مارها (غير سمي و سمی) و پرندگان مهاجر و بومي است. مساحت كل منطقه 15873 هكتار مي باشد كه 5240هكتار از آن كه از تركيب جنگلي انبوهي برخوردار است، پناهگاه حيات وحش و 10633هكتار ديگر آن به عنوان منطقه حفاظت شده در نظر گرفته شده است. این منطقه زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی است.
بخشی از جنگل های دز به بیشه عباس آباد مشهور است . بیشه عباس آباد در 10 کیلومتری جنوب غربی دزفول واقع شده و در راستای حرکت رودخانه دز، به سمت جنوب شرق ، امتداد پیدا می کند. در اطراف این بیشه روستاهای متعددی وجود دارد و نام این بیشه از یکی از این روستا ها با نام عباس آباد گرفته شده است. گیاهان این خطه معمولاً به صورت بوته و درختچه است و بیشترین گونه گیاهی این بیشه را تیره های مختلفی از درخت بید تشکیل می دهد ولی گونه های دیگری چون خرزهره ، تمشک وحشی ، گز و … تشکیل داده اند. در ضمن نوعی نی که از آن قلم نی معروف دزفولی ساخته می شود در این منطقه به صورت خودرو روییده می شود. این بیشه درختان انبوهی دارد و برگ درختان در فصول سرد سال برخلاف سایر نقاط دزفول که همیشه سبز هستند، رنگی پاییزی به خود می گیرند.
منابع : اداره حفاظت محیط زیست دزفول
عکس : محمد آذرکیش

خانه سوزنگر از بناهاي زيباي آجری بافت قدیم دزفول است و در محله قديمي مياندره قرار دارد. خانه در يك كوچه بن بست و اختصاصي قرار دارد كه با پلكان پهن و منظم آجري به در كوچك و مزين به تزئينات خوون چيني (آجر كاري) منتهي مي شود.پس از عبور از سر در به هشتي خانه وارد مي شويم . گنبد كوچك هشتي با پا باريك ها و شاپرك هاي آجري زيبايي بر ستون هايي قطور استوار است.
خانه دردو طبقه ساخته شده و طبقه اول بنا نيز شامل ايوان ، اتاق هاي گوشوار و تراس زيبايي با سقف تير پوش چوبي است كه همگي داراري كتيبه هاي مزين به آجركاري بي نظير خوون چيني مي باشد كه هر بيننده صاحب ذوقي را به وجد مي آورد .طبقه دوم نیز که قسمت ویژه میهمانان بوده با آجرکاری های متنوع تزئین شده است .در حال حاضر مالكيت اين بنا در اختيار اداره ميراث فرهنگي ، صنایع دستی و گردشگري دزفول است. اين اثر به شماره 2606 در ردیف آثار ملی به ثبت رسيده است.

عکس : محمد آذرکیش

در دهستان امام زاده سيد محمود شهرستان دزفول در شمال شرقي شهر دزفول واقع است و 2639 متر ارتفاع دارد. اين کوه در زمستان برفگیر و در تابستان داراي آب و هواي مناسب جهت ييلاق عشاير درون کوچ احمد فداله و سيد ولي الدين است و داراي هفت چشمه می باشد که در دامنه اين کوه واقع اند و آب نسبتاً فراواني دارند. آبشار شوي که يکي از آبشارهاي زيبا و ديدني دنياست در جنوب غربي سالن کوه قرار دارد.

DIGITAL CAMERA

منابع :
هیئت کوهنوردی شهرستان دزفول
تحقیق شخصی و حضوری
عکس 1 : محمد آذرکیش
عکس 2 : نریمان قدرتی
عکس 3 : هیئت کوهنوردی شهرستان دزفول