(: اطلاعات عمومی :)

مشهورترین سوغات و محصول صنایع دستى استان بوشهر گبه و گلیم صادراتى است که در مناطق وسیعى از شهرستان‌هاى استان رواج دارد.

مهمترین مراکز گبه بافى در استان بوشهر عبارتند از: روستاهاى شول، کمالى، بهمنیارى، محمدصالحى، عباسى، فخرآورى، کلر و چهار روستایى از توابع شهرستان گناوه.

پس از آن باید از عباى شترى بوشهر نام برد که در نوع خود منحصر به فرد می‌باشد و امروزه به مقدار بسیار محدودى تولید می‌گردد.

گرگوربافى، حصیربافى، سفال و سرامیک از دیگر صنایع دستى استان بوشهر هستند. محصولات دریایى(ماهى و میگو) و شیره خرما و ارده از سوغاتى این استان هستند.

خرما، حلوای مسقطی، ارده، حلوا راشی، حلوای سنگک، خارک پخته، انواع ماهی و میگو، عروسک ها و کالاهایی تزئینی صدفی و انواع حصیرها و سبد های بافته شده از برگ درخت نخل از سوغاتی های استان بوشهر می باشد.

در حال حاضر شاخص ترین محصول صنایع دستى استان بوشهر گبه و گلیم صادراتى است که در مناطق وسیعى از شهرستانهاى استان رواج دارد. مهمترین مراکز گبه بافى در استان بوشهر عبارتند از:

روستاهاى شول، کمالى، بهمنیارى، محمدصالحى، عباسى، فخرآورى، کلر و چهار روستایى از توابع شهرستان گناوه. پس از آن باید از عباى شترى بوشهر نام برد که در نوع خود منحصر به فرد میباشد و امروزه به مقدار بسیار محدودى تولید می‌گردد.سوغاتی‌های استان بوشهر

گرگوربافى، حصیربافى، سفال و سرامیک از دیگر صنایع دستى استان بوشهر هستند. همچنین محصولات دریایى(ماهى و میگو) و شیره خرما و ارده از سوغاتى این استان هستند.

با توجه به وضعیت خاص اقتصادی در استان بوشهر صنایع دستی و بویژه صنایع دستی روستائی از گذشته دارای نقش تعیین کننده و مهمی در معیشت روستائیان منطقه بوده و بیشتر ساکنان نواحی روستایی به علت محدود بودن بخش کشاورزی و بیکاریهای فصلی ناشی از آن کوشیده اند تا از امکانات موجود و مواد اولیه ای که طبیعت در اختیار آنان قرار داده است به عنوان وسیله‌ای برای کسب در آمد بیشتر و امرار معاش استفاده کنند و به تولید محصولاتی مانند قالی، گبه، عبا، گلیم، حصیر، سفال، گیوه، مشک، دولچه، زنبیل، سبد، تور، سوزن دوزی، نساجی و مصنوعات رودوزی شده اقدام کنند.

گبه بافی:

برجسته ترین صنعت دستی و خانگی استان بوسهر که تقریباً در بیشتر نقاط روستایی و حتی شهری رایج بوده و شغل اول یا حرفه دوم تعداد زیادی از خانوارها محسوب می شود ، بافت گبه است.

گلیم بافی:

تقریباً در بیشتر نقاط روستایی رایج است. فصل بافت گلیم معمولاً در زمستان می باشد و خانواده های روستایی در کنار سایر فعالیتهای کشاورزی و دامپروری، از اوایل پاییز که فصل چیدن پشم گوسفندان آغاز می‌شود خود را برای شروع کار در زمستان آماده کرده و تدریجاً شستشوی، ریسیدن پشم و رنگرزی را آغاز می کنند و در اوایل دی ماه به کار بافت می‌پردازند.

تار گلیم‌های روستایی اغلب از موی بز که دارای استحکام بیشتری می باشد انتخاب می شود. ولی پود مصرفی تماماً ار پشم است.

لنج و قایق سازی ( گلافی):

لنج و قایق سازی از قدیمی ترین و مهمترین صنایع دستی بوشهر محسوب می شود که سابقه آن به دوره افشاریه می رسد. نیروی شاغل در این بخش منحصر به همان سازندگان لنج و قایق (گلافان) قدیمی می گردد.سوغاتی‌های استان بوشهر

مصالح اولیه مورد نیاز چوبهای جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسکلت و تخته های مرغوب هندی به نام ( سای ) برای بدنه آن است و بقیه از محل تأمین می شود.

قالیبافى از پشم خالص طبیعى به طور محدود در برخى از روستاهاى بوشهر از جمله روستاهاى شول و ده کهنه رواج دارد و همچنین در روستاهاى تنگ ارم و اطراف پشت‌کوه هم به قالى‌بافى مى‌پردازند.

کشیدن نوعى قلیان در بوشهر مرسوم است که کوزهٔ‌ آن سفالى است و آب داخلى آن دیده نمى‌شود.

از نکات جالب این که هیچ یک از اعضاى این قلیان با هم تناسبى ندارند و به وسیلهٔ دست نگهداشته مى‌شود. به این نوع قلیان چلیم مى‌گویند. این نوع قلیان جزء صنایع دستى بوشهر است.

مواد لازم:

برنج

پیازسرخ شده

میگو تازه پاک شده

گشنیز باکمی شنبلیله و جعفری

فلفل سیاه یاقرمز

نمک و فلفل و زرد چوبه

طرز تهیه:

برنج را پخته و صاف میکنیم و کنار می‌گذاریم٠

* پیاز را در روغن سرخ می‌کنیم و زردچوبه را داخل پیاز سرخ شده می‌زنیم.

* میگو را پس از پاک کردن و شستن در مقداری نمک و زردچوبه کمی سرخ می‌کنیم و کنار می‌گذاریم.

* سبزی‌جات را شسته و خرد می‌کنیم در روغن قدری سرخ می‌کنیم

* تمام مواد را مخلوط کرده و با فلفل سیاه و یا قرمز خوب بهم می‌زنیم٠

* برنج را در قابلمه ریخته و لابه لای آن از مواد سرخ و مخلوط شده می‌ریزیم و مقداری آ ب و روغن روی آن داده و دم می‌گذاریم٠

توضیحات:

نکته: شنبلیله باید نصف بقیه سبزی‌جات باشد. این غذا در تمامی استان بوشهر مصرف می‌شود.

برج یا قلعه خورموج در شهر خورموج از توابع بخش مرکزی شهرستان دشتی در استان بوشهر قراردارد.

برج خورموج یکی از قلعه‌های معروف و تاریخی و یکی از نقاط نگهبانی و جایگاه پاسداران شهر در دوران گذشته بوده‌است.

برجی که تا به حال برجای مانده‌است بقایای قلعهٔ عظیمی است که به نام قلعهٔ خورموج مشهور بوده‌است.

این برج یکی از آثار شکوهمند و تاریخی استان بوشهر [چهارگوشه ایران: استان بوشهر] است که در حال حاضر یکی از برج‌های آن باقی مانده‌است.

قلعه خورموج شامل چهار حصار، چهار قلعه، اندرونی، عمارت مرکزی و قراولخانه و اصطبل می‌باشد.

سبک معماری آن سلجوقی و متاثر از سبک قلعه سازی دوره ساسانی است که با استفاده از طاق‌نماها و گچبری در آرایش دیوارها و درون اتاق‌ها بنا شده است.

قسمتی از این قلعه به نام قلعه محمدخان دشتی و قسمت دیگر آن به نام قلعه جلال خان معروف بوده است.

حدود 150 سال پیش محمد خان دشتی حاکم دشتی قلعه‌ای ساخت که دارای چهار برج گلی بود و دیوارها و باروها گچی که به ارتفاع 10تا12 متر و با وسعت تقریبی 120در110 متر مربع بود.

در داخل قلعه مهمانخانه و قراولخانه به سبک معماری ایتالیایی و به سبک بناهای زمان صفوی ساخته شده بود که معماران شیرازی و اصفهانی کار ساختن آن را بر عهده داشتند.

قلعه دارای در بزرگی رو به شمال به اندازه 4 در 5 متر بود که از چوب درختان جنگلی ساخته شده بود که به آن هشتی می‌گفتند و محل ورود ماشین و سواران بود.

در کوچک جنوبی به ارتفاع 5/3 متر و عرض 5/1 متر که محل رفت و آمد پیاده‌ها بود و به آن چیله می‌گفتند. چشمه آب روان بنگه از کنار در جنوبی قلعه می‌گذشت و در کنار آن محمد خان حمامی به سبک معماری دوره قاجار بنا کرده بود.

20 سال محمد خان در این قلعه حکومت کرد و سپس جمال خان دشتی در قسمت جنوب غرب آن قلعه‌ای گچی بسیار زیبا بنا کرد.

در اواسط دوره پهلوی اول قلعه به تصرف ارتش درآمد و پس از تخریب قسمت مهم ساختمان، تنها تنها برج جمال خان باقی ماند.

برج قلعه خورموج دارای 3 طبقه و یک زیرزمین است. در زیرزمین بنا سقف به شکل گنبدی و با تقارن زیبایی ایجاد شده‌است.

این تقارن در طبقات دیگر نیز حفظ شده‌است. در طبقهٔ اول سقف چندان تفاوتی نکرده و تنها فرق آن، نقش و نگار‌هایی است که به آن اضافه شده است.

قلعه محمد خان دشتی در سال 1379 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. این اثر که یکی از با شکوه‌ترین نمونه‌های معماری دوره قاجاریه و دارای تزئینات بدیع و منحصر به فرد است، بارها مورد تاخت و تاز قرار گرفته است.

این اثر ملی که زمانی با برج‌های متعدد و گوشواره‌های زیبا، هیبت و شکوه خود را به رخ هر رهگذری می‌کشید، امروز در میان انبوهی از ساختمان‌های چند طبقه شهری محاصره شده است.

تنگ مخدان در استان بوشهر واقع است. تنگ مخدان در جنوب روستایی به همین نام و در ارتفاع 400 متری از سطح دریا واقع است. طول تنگه در حدود 3 کیلومتر است و در کف آن رو کوچکی که از ارتفاعات و چشمه های اطراف سرچشمه می گیرد جریان دارد. تنگ مخدان مملو از نخلستانهای خرما است و مناظر بدیعی را ایجاد کرده است. همچنین وجود آبشارهای کوچک و حوضچه ای از آب در انتهای این تنگ که در اثر یک صخره بزرگ راه آن مسدود شده است بر جذابیتهای آن افزوده است. این تنگ در میان کوه های خورموج قرار گرفته است. آب و هوای منطقه گرم و خشک است و بهترین فصل بازدید از آن در اوایل بهار است.

مخدان روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان دیر استان بوشهر در جنوب ایران است. این روستا در دهستان حومه دیر قرار دارد و بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت آن (۹ خانوار) ۳۷ نفر است. محصولات این روستا غلات و خرما است. شغل اکثر ساکنان این روستا دامداری است. سترسی به منطقه مخدان از طریق جاده ارتباطی شهرتان اهرم به روستای بنیون، روستای گشی، روستای یخ و سپس روستای مخدان امکانپذیر است.

خانه قاضی مربوط به دوره زند است و در بوشهر، محله بهبهانی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۱۶۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

امام حسن شهري است در استان بوشهر در جنوب ايران. شهر امام حسن مرکز بخش امام حسن از توابع شهرستان بندر ديلم است.
اين شهر محل دفن امام زاده حسن يکي از نوادگان امام موسي كاظم (ع) مي‌باشد. اين شهر بين بندر گناوه و بندر ديلم و در محل بندر باستاني سينيز در کناره خليج فارس قرار گرفته است.
بهرگان يکي از چهار مناطق نفتي ايران نيز در شهر امام حسن قرار دارد.
جمعيت اين شهردر سال 1385، برابر با 2192 نفر بوده است.

ریز شهری است در استان بوشهر در جنوب ایران. این شهر در بخش ریز از توابع شهرستان جم قرار دارد.

جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۸۰۲ نفر بوده است.

موقعیت

بخش ریز نیمه غربی شهرستان جم را تشکیل می‌دهد. این شهرستان در منتهی‌الیه جنوب شرقی استان بوشهر واقع است بخش ریز از شمال با شهرستان فیروز آباد فارس؛ از سوی جنوب با شهرستان دیر؛ از غرب با بخش مرکزی جم همجوار است و به مساحت 850 کیلومتر مربع و بالغ بر 12000 نفر جمعیت و از دو شهر (ریز و انارستان) و 22 روستای کوچک و بزرگ است که 9 روستا از این تعداد به دلیل داشتن حد نصاب جمعیت شورای اسلامی داشته و در آمار وزارت کشور منظور گردیده است. 11 روستا عبارتند از:

1) تشان 2)دره بان 3)قلعه کهنه 4) پشتو 5) حسین آباد 6) تنگمان 7)جمال آباد 8) گند مزار 9) حرمیک
جغرافیا

قسمت عمدهٔ بخش را جلگه‌ای تشکیل می‌دهد که ما بین آخرین دیواره‌های جنوبی رشته کوه زاگرس محصور است این دیواره‌ها شامل کوه سرخان در شمال و کوه احمد سلمان (کوه بهرامشاه) در جنوب است. رود خانهٔ ریز (درهٔ جمی) که از چشمهٔ هفت چه (هفت چاه) جم سر چشمه می‌گیرد از میان دشت گذشته و با گذر از مسیر طولانی در میان کوه‌ها سرانجام به رود مند می‌پیوندد در پی خشکسالی‌های پیاپی سالهای اخیر از میزان آب رودخانه تا حد زیادی کاسته شده است. با این حال یکی از عوامل شکل دهنده‌ی حیات در این ناحیه که تاریخ ریز بستگی تام و تمامی با آن دارد، همین رود و شعب فصلی آن می‌باشد. در پایین دست رود در منتهی‌الیه غربی دشت یکی از کمیاب‌ترین جاذبه‌های طبیعی جنوب ایران یعنی جنگل گلوبردکان (گلی بردکان) ساختهٔ دستان مهربان همین آب است. این مکان در سالیان اخیر یکی از پر طرفدارترین تفرجگاه‌های استان بوشهر در ایام نوروز شده است.
وجه تسمیه

ریز نامی کهن است که از واژه‌ای اوستایی و پهلوی((ریژ)) گرفته شده است. این واژه به سرزمین یا سرزمینی در کنار رود یا دریاچه گفته شده و بعداً خود به معنای آب و رود و دریاچه به کار رفته است. نام شهر تبریز، مهریز، تفلیس، بدلیس، کلمهٔ کاریز و نیز نام خالص ریز و ریگ، این واژه را به همین معنا به یادگار نگه داشته‌اند. سرانجام این فعل ((ریزاندن وریختن )) که در مورد آب و سایر مایعات به کار می‌رود نیز از همان واژهٔ مشتق شده است. به عقیده برخی از اساتید ادبیات فارسی کلمه و نام ریز با واژه‌های “رگا، ری، آریا و ایران” هم خانواده است و به معنای سرزمین پاک، نجیب و مقدس به کار رفته است.
زبان و گویش

یکی از لهجه‌های روان و اصیل زبان فارسی در این منطقه رواج دارد که دارای ویژگی‌هایی تقریباً منحصربه‌فرد است به عنوان نمونه می‌توان از تلفظ صدای (آ) در کلمات ((خانه، شانه، لانه، باران و…)) یاد کرد نمونهٔ دیگر مربوط به کاربرد شناسه‌های ((مان، تان، شان)) به صورت کامل است یعنی در صحبت‌های روزمره مردم ترکیبات صحیح و کاملی همچون ((خانه‌مان، پولتان، خودشان و بادنگان(بادمجان)…)) بدون تبدیل الف به (و) – که در بیشتر لهجه‌های کشورمان رایج است به وفور به کار می‌رود.
تاریخچه

بقایای پی بناها و خرده سفالها پراکنده در سطحی وسیع نشان می‌دهد که احتمالاً زمانی شهر یا ناحیهٔ مسکونی بزرگی در اینجا ریز کنونی وحومه وجود داشته است.

گهگاه بر اثر شسته شدن خاک توسط سیلاب بقایای آسیابهای آبی مدفون شده ظاهر می‌شود یا در جریان شخم زمین در باغها ظرفهای سنگی بزرگی پیدا می‌شود. در مواردی نیز خمره‌های حاوی بقایای اجساد یافت شده است که قدمت حیات تمدنی این ناحیه را به پیش از اسلام و دورانهای باستان می‌رساند. اینها همه نشان دهندهٔ وجود حیات شکوفای یک جامعهٔ کشاورز یکجانشین در گذشته‌های دور این منطقه است.

شاهد و روایتی در دست است که نشان می‌دهد بیش از هزار و سیصد سال قبل این ناحیه پناهگاه برخی از علویان و شیعیانی بوده که از ستم حاکم عراق حجاج ابن یوسف ثقفی گریخته بودند بر اساس این روایت در راه مال رو و قدیمی ریز به دوراهگ تعدادی قبر وجود دارد که از آن سربازان و ماموران وابسته به حجاج است. آنگونه که سینه به سینه نقل شده است این سربازان که در تعقیب چند تن از علویان پا به این راه صعب نهاده بودند در این مکان از تشنگی هلاک می‌شوند. مسافران محلی که در قدیم از آنجا می‌گذشته‌اند به این مکان نام قبرهای حجاج داده‌اند.

دشت ریز تا اواخر عهد صفویه آباد و با رونق بوده است شاهد این مدعا قبرستانی وسیع در اطراف روستای حرمیک است که از جمله سنگهای دیده شده در آن سنگی است که نام ((صفی قلی فرزند پرویز)) بر آن حک شده و تاریخ 1112 هجری قمری را دارد که مقارن اوایل دوران شاه سلطان حسین صفوی است. اما هرج و مرج بعد از صفویان و ایام جانشینان نادر همچون بسیاری از نواحی ایران شکوفایی دشت ریز را به زوال و ویرانی کشاند و از آن آباد بوم جز ویرانه‌ای باقی نماند.

بنا به شواهدی تاریخ دوران اخیر ریز از اواخر دورهٔ زندیه آغاز می‌شود. در این دوره بر اثر عواملی همچون نا امنی گسترده و درگیری‌های قدرت مهاجرتهای زیادی در جنوب ایران صورت می‌گیرد که از آن میان مهاجرانی از اقوام و مکانهای مختلف در دشت ریز ساکن می‌شوند بخشی از بافت قومی ساکان این ناحیه از نسل همام مهاجران هستند که از نقاط مختلفی از جمله دشتی شولستان ((ممسنی کنونی )) کوشک یا کوشکک در فارس، عشایر ترک، دشتستان و جاهای دیگر آمده‌اند. بدینگونه حیات دشت ریز و آبادی‌های متروک ماندهٔ آن دوباره احیاه می‌شود و قناتها کهن دوباره به جریان می‌افتد.

در همین ایام است که آرامگاه یکی از سادات صاحب کرامت به نام ((سید حبیب الله)) از اعقاب امام موسی کاظم علیه‌السلام که احتمالاً در دوران صفویه یا پیشتر زیسته و رحلت کرده و در اینجا مدفون شده بود زیارتگاه اهالی منطقه گشته و اطراف آن نیز خاکستان (قبرستان) شده است. قدیمی‌ترین سنگ قبری که نگارندهٔ این سطور توانست بخواند تاریخ 1203 هجری را دارد که همزمان است با اواخر عهد زندیه. این تاریخ تقریبی با قول یکی از متولیان کنونی بقعه از سادات احمدی همخوانی دارد که آرامگاه امام‌زاده سید حبیب‌الله از حدود 250 سال قبل به صورت زیارتگاه در آمده است.

در برخی از نخستین شناسنامه‌ها از این ناحیه به نام بلوک ریز نام برده شده است بلوک کلمه‌ای مغلولی که به معنای تقریبی یک ناحیه یا بخش کشاورزی و مالیاتی به کار رفته است شروع کاربرد این عنوان در ایران به دوران سلطه مغلان یعنی قرن هفتم و هشتم هجری باز می‌گردد پیش از آن تاریخ از واژهٔ فارسی میانه ((تسوج یا طسوج)) استفاده می‌شده است.
محصولات

حیات باغ‌داری و کشاورزی این ناحیه به دلیل وجود آب شیرین فراوان از اهمیت زیادی بر خوردار است. منابع مهم آبی دشت ریز که از گذشته‌های دور موجب رواج و شکوفایی کشاورزی و باغ‌داری بوده است، عبارت است از: رودخانه و چاه‌های آب ریز، قنات تشان که آب گوارای آن مشهور است قنات دره بان، قنات پشتو، قنات و چشمهٔ حرمی اناری، چشمه‌های حرمیک و بنگو و قنات انارستان و ….

در گذشته کشت خشخاش و برنج به خصوص در زمینهای کنار رودخانه معمول بوده است، اما به دلیل حجم فراوان رسوبات سنگی ناشی از سیلابهای زمستانی و از میان رفتن زمین‌های کشت این دو محصول کم کم منسوخ شد. ممنوعیت کشت خشخاش از سوی دولت در قرن اخیر نیز یکی از دلایل این امر بوده است. همزمان و بعد از آن، کشت ذرت رواج زیادی داشت و قوت غالب اهالی را رگاک (نان ذرت) تشکیل می‌داد. تا سالیان اخیر گندم، جو، کنجد، تنباکو و پیاز نیز از محصولات معروف این منطقه به حساب می‌آید.

بوشکان، شهری از توابع بخش بوشکان در شهرستان دشتستان استان بوشهر ایران است.

بوشکان بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت آن ۲۳۳۷نفر (۵۱۳خانوار) می‌باشد.

تبدیل به شهر

طبق گزارشهای خبری در ۲۸ آذر ۱۳۹۱، هیئت دولت با تبدیل شدن روستای بوشکان به شهر موافقت کرده و به زودی ابلاغ خواهدشد. روستای بوشکان از نظر موقعیت جغرافیایی در جنوب شرقی شهرستان دشتستان واقع شده و فاصلهٔ آن تا مرکز شهرستان ۱۱۰ کیلومتر است. جمعیت ثابت و متمرکز روستا حدود ۶۵۰ خانوار و بالغ بر ۳۵۰۰ نفر می‌باشد که البته در چندین فصل از سال جمعیتی در حدود ۵۰۰۰ نفر در روستا ساکن می‌شوند.

دوراهَک، شهری است از توابع بخش مرکزی در شهرستان دیر استان بوشهر که در ۲۸ آذر ۱۳۹۱، به شهر ارتقاء یافته است.

دوراهک بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ دارای جمعیت ۳۸۴۱ نفر (۷۸۷ خانوار) بوده است. دوراهک همچنین مرکز دهستان حومه شهرستان دیر نیز است.

نام دوراهک را ظاهراً مشتق از تقاطع دو راه کوچک یکی منتهی به دیر و دیگری به کنگان گرفته‌اند که در زمان‌های قدیم مردم پشت کوه با عبور از گذرگاه تنگه دوراهک (بیدستان) در این نقطه مسیر خود را به دیر و کنگان جدا می کرده‌اند که به لهجه محلی «درک» می گویند و «دروک» نیز به آن گفته شده‌است. این شهر در استان بوشهر از توابع شهرستان دیر واقع در شمال شرقی با فاصله ۱۷ کیلومتری دیر و ۲۰۰ کیلومتری مرکز استان، از شمال به آبدان از جنوب به شهرستان کنگان و از غرب به کوه‌های حاصل از رسوب گذاری و عقب نشینی دریایی خلیج فارس و از شرق به رشته کوههای زاگرس منتهی می‌گردد.

سَعدآباد شهری است در استان بوشهر ایران. سعدآباد مرکز بخش سعدآباد شهرستان دشتستان است.

این شهر در حدود ۷٬۱۱۹نفر جمعیت دارد که یک رودخانه بنام شاپور از آن می‌گذرد.

….. جغرافیای سعدآباد:

سعدآباد از بخش های مهم شهرستان دشتستان است که در شمال این شهرستان واقع شده و وسعت آن ۱۰۰۰ کیلو متر مربع است که ۱۵/۳ درصد از دشتستان را شامل می شود. بخش سعدآباد از شمال و مشرق به استان فارس، از مغرب به بخش آبپخش و از جنوب به رودخانه دالکی محدود می شود. رودخانه های دالکی و شاهپور به ترتیب در سراسر مشرق و مغرب این بخش جریان دارن و پس از پیوستن به یکدیگر در محل دورودگاه به منطقه حالتی جزیره گونه می دهند. فاصله این شهر تا برازجان، مرکز شهرستان دشتستان ۲۴کیلو متر و تا بندر بوشهر، مرکزیت استان ۸۰ کیلومتر می باشد. سعدآباد بر روی طول جغرافیایی ۵۱ درجه و عرض جغرافیایی ۲۹ درجه قرار دارد. ارتفاع متوسط این منطقه حدود ۵۰ متر از سطح دریا می باشد. هوای منطقه از اواسط بهار تا پایان تابستان گرم و خشک و در فصل پاییز و زمستان معتدل و بهاری می باشد. بخش سعدآباد دارای ۱۷ روستای مسکونی، ده ها آبادی و ۲ دهستان وحدتیه و زیراه می باشد. عمده پوشش گیاهی سعدآباد از نو گیاهان گرمسیری نظیر درخت نخل، گز، کنارو کهور می باشد. از لحاظ اقتصادی درآمد بیشتر مردم منطقه براساس کشاورزی و از فروش محصولات نخل، خرما و رطب می باشد. در بخش سعدآباد بر اساس آمار اداره آبیاری بیش از ۱۵۰۰۰۰۰ اصله نخل وجود دارد. سد شبانکاره که در سال ۱۳۱۹ خورشیدی بر رودخانه شاهپور در کنار شهر سعدآباد ساخته شده و سد سرقنات در نزدیکی روستای سرقنات از زیباترین مناظر منطقه هستند و از نظر آبیاری درختان خرما و اراضی کشاورزی نقش مهمی دارند.

….. وجه تسمیه شهر سعدآباد:

این شهر در ابتدا به نام (( محمدآباد )) خوانده می شد، در سال ۱۳۰۸ قمری توسط اسماعیل خان شبانکاره ای به سعدآباد تغییر نام یافت. در آن زمان منطقه سعدآباد به قسمتی از تیول محمد حسن خان سعدالملک مافی بود و اسماعیل خان کارگزار او محسوب می شد. محمد حسن خان مافی برادر کوچک حسینقلی خان نظام السلطنه مافی بود که از سال ۱۳۰۵ – ۱۳۰۸ حکمران بوشهر و بنادر بود.

….. چگونگی شکل گیری سعدآباد:

در اوایل دوران قاجاریه شخصی به نام (( ملا محمد )) از نودان ( نام یکی از دهستان های سه گانه بخش کوهمره شهرستان کازرون، بین تنگ ابوالحیات و قائمیه ) بعلت اختلاف و درگیری با خوانین منطقه متواری شده و به اتفاق خانواده و بستگان خود به روستای دورودگاه از توابع بلوک زیراه مهاجرت نموده و به شغل دامداری مشغول می شود. پس از چندسال سکونت در دورودگاه خان زیراه به او پیشنهاد می دهد به دره ای به نام (( عربو )) در جنوب سعدآباد فعلی، کوچ کرده و سکونت اختیار کند. این دره در مسیر راه کاروان رویی قرار داشت و بیشتر اوقات کمین گاه راه زنان بود که افراد و کاروان ها را غارت می کردند. منظور خان زیراه از این اقدام این بود که آبادی مختصری به وجود آورد برای امنیت و جلوگیری از غارت دزدان. به مرور زمان افراد دیگری هم به مناسبت هایی به این منطقه مهاجرت کرده و این مکان به نام بنیان گذار آن (( محمد آباد )) معروف می گردد. در کتاب فارس نامه ی ناصری، تألیف میرزا حسن فسایی که در عصر ناصرالدین شاه، در باب تاریخ و جغرافیای فارس نوشته شده، از قریه محمد آباد نام برده و آن را در یک فرسخی جنوب غربی زیراه معرفی می کند.

….. پیشینه ی تاریخی:

شهر سعدآباد وارث شهر تاریخی توز (توج) است. این شهر در عصر ساسانی از رونق و اعتبار بسیار برخوردار بود و پارچه های توزی به تمام نقاط ایران و جهان صادر می شد. جغرافی دانان ، مورخین و شاعران در قرون اول هجری در آثار خود از این شهر یاد کرده اند. لباس من به بهاران ز توزی و قصب است ………. به تیر ماه خز قیمتی و قز سمور ((فرخی)) کرده گردون ز توزی دیبا ………. کسوت و فرش من به شال و پلاس (( مسعود سعد سلمان)) بپوشید جاماسب توزی قبای ………. فرود آمد از کوه بی رهنمای (( فردوسی )) شهر توز در سال نوزدهم هجری به دست ((حکم بن عاص )) گشوده شدو پس از آن قومی عرب در آن ساکن شدند و تا اوایل قرن چهارم هجری قمری آبادان بود. پس از ان به دلایلی نا معلوم به تدریج از رونق و رواج آن کاسته گردید. سال ها پس از ویرانی شهر توز ، شخصی به نام ((حاج محمد قطیف)) همراه با زن و فرزندانش از بحرین به این منطقه آمد و در شمال خرابه هایه شهر باستانی توز سکونت اختیار نمود . وی بین روستاهای برمک ، هلپه ای و زیراه فعلی ساختمانی احداث نمود . پیشکار وی به نام ((کربلایی ولی )) پس از مرگ حاج محمد چشم طمع به اموال او و دخترانش دوخته بود. سرانجام هر دو دختر را که حاضر به همسری وی نشده بودند ، به قتل رسانید ؛ که در آرامگاه پیر هداف دفن شدند. بعد از آن کر بلایی ولی و فرزندانش بیش از یک قرن در ولایات دورودگاه ، نظر آقا ، عمویی و زیراه حکومت کردند. املاک زیراه و شبانکاره پس از آن جزوه تیول حسینقلی خان نظام السلطنه مافی (سعدالملک اول) و محمد حسن خان (سعدالملک دوم) قرار گرفت.

….. سعدآباد در دوران معاصر:

مردم سعدآباد در جنبش های سیاسی و اجتماعی دوران معاصر، نقش مهمی داشته اند؛ از جمله نهضت ملی شدن نفت، که در حمایت از نهضت و رهبر آن دکتر محمد مصدق پس از کودتای ۲۸ اَمرداد۳۲ خورشیدی تعدادی از مردم سعدآباد دستگیر و روانه زندان شدند. در دوران ستم فئودالی در اعتراض به ظلم و ستم خوانین که با گرفتن بهره مالکانه موجب فقر مردم می شدند قیام هایی روی داد که مهمترین آنها به قیام های (( جاقاش)) و ((گله میرو)) معروف است. دهقانان با هماهنگی قبلی در محلی به نام جاقاش و گله میرو جمع شدند که فئودال ها با همکاری نیروی ژاندارمری دهقانان را با خشونت و بی رحمی سرکوب کردند، که تعدادی شهید و زخمی شدند. در جریان انقلاب اسلامی مردم سعدآباد در استان بوشهر پیشگام بودند که در روز ۱۲ دی ۵۷ سه نفر شهید و تعدادی زخمی شدند. در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران هم مردم سعدآباد همگام با سایر نقاط ایران در جبهه های جنگ حضور فعالی داشتند که با تقدبم ده ها شهید وفاداری خود در دفاع از میهن را به اثبات رساندند.

…..برخی آثار باستانی ، نقاط گردشگری و زیارتگا ها :
الف) آثارباستانی :

۱- کاخ هخامنشی ((بردک سیاه)) در روستای دورودگاه ۲- کاخ هخامنشی ((سنگ سیاه)) بین روستای جتوط و نظرآقا ۳- آثار باقی‌مانده از شهر توز (توج) نزدیک به روستای زیراه ۴- غارهای سنگی ((چهل خانه)) در شمال شهر سعدآباد در حاشیه رودخانه شاهپور ۵- تل خندق در شهر وحدتیه که به احتمال زیاد مربوط به دوره صفوبه می باشد (سکه شاه اسماعیل اول در آنجا پیدا شد) ۶- قبرستان تاریخی بور نزدیک روستای سبا (کانسرخ) ۷- آب انبار، قلعه و آسیاب های آبی در منطقه زیراه ۸- آثار باقی‌مانده از سد شهر سبا بر رودخانه شاپور معروف به (کل غرون ) که با استفاده از آجر ۴۰*۴۰ و ملات قیر ساخته شده است.

ب) زیارتگاه، امامزاده:

۱- آمازاده شاه قطب الدین حیدر دورودگاه که از نوادگان امام موسی کاظم (ع) می باشد. ۲- امامزاده آقا میر هداف واقع در سعدآباد ۳- امامزاده شاه قاسم در منطقه وحدتیه ۴- امامزاده بی بی خاتون نظرآقا ۵- امامزاده آقا نور، سیاه منصور

ج) نقاط گردشگری:

۱- چشمه زیراه ۲- آبشار شول ۳- سراسر سواحل رودخانه شاپورو دالکی که در مشرق و مغرب بخش سعدآباد واقع شده اند ۴- سد سعدآباد بر رودخانه شاپور ۵- سد سرقنات بر روی رودخانه دالکی که آب نخیلات منطقه سعدآباد را تأمین می کند. ۶- کوه نرگسی در منطقه وحدتیه/ به کوشش نصرالله محمدآبادی